Het MH17-monument en de denigrerende toon van David Jan Godfroid (NOS)

Het gebeurt niet vaak dat een journalist reageert op een van mijn berichten op Twitter. Maar vandaag had ik de eer dat David Jan Godfroid van de NOS dat wel deed. Naar aanleiding van een NOS bericht over een op te richten MH17-monument in Grabovo, Oekraïne, zei ik dat ik de toon van de journalist denigrerend en verwerpelijk vond. Hierop volgde zijn reactie: "Welke denigrerende toon precies?". En dit kan ik waarderen, dus licht ik dit graag toe. Dit doe ik door in te gaan op de vrijheid van woordkeuze voor een journalist en een tweetal artikelen over het MH17-monument.

Beste David Jan Godfroid, Ik verwacht geen nieuw NOS-artikel als reactie op mijn beklag, maar een reactie onder dit blog, via Twitter of zelfs een Longtweet zou zeer worden gewaardeerd. Wellicht vind u dat ik helemaal fout denk en heeft u valide argumenten om mijn denkbeeld te veranderen. Enige verdere interactie zou mogelijk vruchtbaar kunnen zijn.

Het is de toon die de muziek maakt

Oekraïne is al geruime tijd het toneel van een geopolitiek schaakspel tussen "Oost" en "West", de koude oorlog opgewarmd tot een laaiend vuur. Dit gebeurt natuurlijk niet door een rechtstreekse confrontatie tussen de Verenigde Staten en Rusland, maar dat gaat via de zogenaamde proxies. De NAVO steunt het westers georiënteerde Kiev en Rusland steunt de separatisten in het oosten van Oekraïne. En de omschrijving van die laatste groep is een duidelijk voorbeeld van hoe woordkeuze van de media bepalend is voor de beeldvorming van de burger.

De  Oost-Oekraïense regio's Donetsk en Loehansk hebben samen 6,5 miljoen inwoners. In mei van 2014 werd daar een referendum gehouden over de onafhankelijkheid van Oekraïne en aansluiting bij Rusland. Volgens de separatisten heeft 89 procent in Donetsk en 96 procent in Loehansk in een referendum voor afscheiding van Oekraïne gestemd. Dit werd niet geaccepteerd door de regering in Kiev en tot op de dag van vandaag wordt daarover een bloedige strijd gevoerd. De woordkeuze om deze "separatisten" te omschrijven is divers.

De ene keer worden het gewoonweg "separatisten" genoemd, alhoewel "Pro-Russische separatisten" vaak de voorkeur geniet. Dat laatste is in mijn ogen vrij opmerkelijk als je beseft dat de regering in Kiev zelden tot nooit de "Pro-Navo regering in Kiev" wordt genoemd. De geopolitieke voorkeur wordt dus niet consequent toegevoegd, maar vooral als bijvoeglijk naamwoord aan de tegenstanders van het Westen vastgeplakt.

Nu wordt niet altijd het woord "separatisten" gebruikt. "Rebellen" is ook een term die met grote regelmaat wordt gebruikt. Maar waar een separatist nog gezien kan worden als een persoon die zich ergens van wil afscheiden met mogelijk een nobele ideologie heeft een "rebel" al direct een negatieve connotatie. Een rebel is recalcitrant, tegendraads, opstandig en niet goed voor stabiliteit en rust. Dus "Pro-Russische rebellen" betekent niet veel goeds...

Waar "Pro-Rusland" zich nog richt op ideologie, is een veel gebruikte term in het Engels "Russian backed separatists", wat "hands-on" inmenging van Rusland impliceert. Het "regime" in Kiev weet het nog bonter te maken, en noemt de separatisten botweg "terroristen".

En hier kunt u zien dat ik het principe van woordkeuze zelf ook toepas, want het "regime" of de "regering" in Kiev komt behoorlijk anders binnen bij de ontvanger van de boodschap. En of het gebruikte woord nu goed of fout is, dat is niet eens belangrijk in deze. Wat ik ermee wil duidelijk maken is dat de journalist verantwoordelijk is voor de woordkeuze, omdat dit van groot belang is voor de lezers. Het is een van de belangrijkste tools die een journalist heeft: woordkeuze.

Feest bij het Algemeen Dagblad

Mogelijk komt mijn afkeurende houding over de toon van Godfroid doordat ik eerst een artikel over ditzelfde onderwerp van het AD had gelezen. Hierin wordt het beeld geschapen van een openhartige en uiterst menselijke Burgemeester Vladimir Berezjnoj, die Nederlanders uitnodigt om daar naartoe te komen en zelf actief meewerkt bij het oprichten van het MH17-monument, ondanks de beperkte financiële middelen. Woordkeuzes als "'Wij willen alles doen om ze te helpen", "Zelf schep ter hand", "hoogstpersoonlijk" en "Ik heb ook gevoelens" dragen bij aan het positieve gevoel wat ik kreeg over het op te richten monument en de effort die erin wordt gestoken. Lof voor de lokale bevolking die, zoals het artikel beschrijft, die het monument betalen.

Minachting bij de NOS

Na het AD artikel las ik de berichtgeving van de NOS, van correspondent David Jan Godfroid. Alleen al de titel liet mijn alarmbellen rinkelen. "Grabovo bouwt nog snel monument voor herdenking MH17". "Nog snel"? Dit schepte bij mij direct een beeld van een afgeraffelde taak. Iets wat niet echt van belang is en geen waarde heeft, maar als verplichting toch nog maar even op het laatste moment is uitgevoerd. Het kwam bij mij binnen als weinig respectvol naar de familie van en de slachtoffers zelf. Ik vroeg me direct af waarom er niet simpelweg gebruik was gemaakt van de kop "Grabovo bouwt monument voor herdenking MH17".

Het artikel lezende werd mijn eerste gevoel bevestigd. Wellicht ben ik een zeurpiet, maar voor mij zit de duivel in de details. Zo staat er direct in de eerste zin: "Een waterpas, een troffel, wat betonnen platen". "Wat" betonnen platen? Waarom niet gewoonweg "betonnen platen"? Het gebruikte woord "wat" staat hier voor weinig, een paar, niet veel, ofwel niet van betekenis, waardeloos. En ook al is dat van de journalist niet zo bedoeld, dat is wel het beeld wat het in me oproept.

En dat woord "wat" komt in het korte item nogmaals terug. Nu bij het omschrijven van het te maken monument. "De burgemeester van het dorp, Vladimir Berezjnoi, vindt dat een herdenking onmogelijk is zonder monument op het heuveltje. Heel bijzonder zal het niet worden, want Grabovo heeft weinig te besteden. Wat graniet, marmer en een tekst."

"Wat graniet, marmer..."

Maar in deze alinea gaat het kleineren door. Ook al kan het zijn dat hier de waarheid wordt gesproken over het dorp en haar inwoners, het is de toon die de muziek maakt...

"Heel bijzonder zal het niet worden, want Grabovo heeft weinig te besteden."

Het spijt me zeer David Jan Godfroid, maar het feit dat de mensen van dit dorp hun beperkt financiële middelen bij elkaar hebben gebracht om überhaupt een MH17-monument op te richten is lovenswaardig. Al hadden ze een kruis van tweedehands hout geslagen en daarop met stift een tekst geschreven dan was dat in mijn beleving al bijzonder geweest. Het gaat er namelijk niet om of het een groot, duur of opzichtig monument wordt, dat is volledig ondergeschikt aan het idee dat dit monument, zonder steun vanuit Nederland, vanuit het hart van de mensen komt. En dat beste David Jan, dát is pas bijzonder... Uit het hart...

Dat Nederland niet heeft bijgedragen, ondanks de wens vanuit Grabovo, wordt niet verwerkt in het geschreven stuk, wel in het bijbehorende filmpje. Een gemiste kans om de (ontbrekende) rol van Nederland bij het oprichten van dit monument onder de aandacht van jullie lezers te brengen. Zonde...

Ook het volgende citaat van de burgemeester draagt bij aan de gecreëerde discutabele reputatie van de man en zijn burgers. "Ik weet nog niet wat erop komt te staan". Ik besef me dat dit de eigen woorden zijn van Berezjnoi, maar in het totaal plaatje draagt het slechts bij aan een negatief imago. Hij geeft duidelijk aan dat de verantwoordelijkheid hiervoor bij anderen ligt, maar het komt over alsof de man de boel niet goed op orde heeft, net zoals het "nog snel" bouwen van het monument. Of moet ik zeggen monumentje?

Want nadat tweemaal het woord "heuveltje" is gevallen verandert het monument uit de titel ineens in "monumentje". Ook dit verkleinwoord draagt weer bij aan de denigrerende toon die ik filter uit het artikel. Verkleinwoorden kunnen veel kracht met zich meebrengen...

De afsluitende alinea draagt wederom bij aan een imago van slechte organisatie en planning, want er wordt ineens in twijfel getrokken of het wel op tijd af zal komen. Was daar bij journalist Godfroid dan enige twijfel over? Immers betrof het slechts een monumenTJE, waar toch wel met 6 man aan werd gewerkt?!

Al met al was de smaak van dit artikel bitter, in tegenstelling tot de lofzang van het AD. Woordkeuzes worden gemaakt door de journalist. De woorden die David Jan Godfroid gebruikte vind ik verwerpelijk door de denigrerende toon. Als ik het verkeerd heb opgevat, het anders was bedoeld of er een andere reden is waarom mijn beklag niet gepast is, dan verneem ik dat graag.

PS het "monumentje" is al af, een dag voor de herdenking...

,,In herinnering van 298 overledenen. Onschuldige slachtoffers van de burgeroorlog''.
AD