Over terrorisme - Essay van Nederlands slachtoffer Bali-bombardementen

Na de aanslagen in Parijs en de oorlogsverklaring aan IS die daarop volgde, Turkije (NAVO) die een Russisch vliegtuig uit de lucht schiet waarna de spanningen in de wereld met de dag blijven toenemen en de NSA die voortaan geen Amerikanen meer ongericht aftapt, voel ik de behoefte om mijn gedachten van me af te schrijven. Door het drukke leven heb ik helaas niet altijd tijd om mijn gedachten te verwerken in een blog. Maar...

Ik kreeg via e-mail de vraag of ik onderstand essay wilde plaatsen op mijn blog. We hadden al eerder interessant mailcontact gehad waardoor ik er in principe al welwillend tegenover stond, maar na het lezen van het essay wist ik zeker dat dit gedeeld moest worden met de wereld!

Het is een verzameling mails, aan zichzelf geschreven, over een periode van enkele dagen in maart 2015. De mails worden in chronologische volgorde weergegeven, gescheiden door de afbeeldingen. De schrijver wil graag anoniem wil blijven, wat me geen probleem lijkt gezien het om de inhoud gaat. Laat ik voor de volledigheid toch even vermelden dat de tekst niet per se overeenkomt met mijn visie of standpunten, maar deze tekst, deze is uiterst actueel in december 2015.

Mooie woorden...

De mail:
Het betreft de Balibomaanslagen in 2002 waar ik in een van de gebombardeerde discotheken stond, en waarbij ik een vriend heb verloren. De enige manier om die ellende achter me te kunnen laten is door te begrijpen waarom die bomaanslagen plaatsvonden en om geen wraak/angstgevoelens naar de daders te hebben. De daders zijn door mij al jarenlang geleden vergeven. Ik zou willen dat onze politici op een zelfde manier naar terreuraanslagen keken als ik, maar ben pessimistisch gesteld nu ik (wederom) zie hoe terreur met terreur wordt vergolden. En hoe dat binnen onze dagelijkse media, schijnbaar, zonder kritiek toegejuicht wordt. Op deze manier doorgaan kan alleen maar tot nog meer ellende leiden.

Het essay:

De aanslagen
Op 12 oktober 2002 stapt omstreeks elf uur 's avonds een man met een rugzak om naar binnen in de Paddy's bar; een uitgaansgelegenheid in de badplaats Kuta, Bali, loopt naar het midden van de dansvloer en drukt op een knop.

In de Sari club, een tegenoverliggende lokale discotheek, horen mensen een ontploffing. Nieuwsgierig naar wat die ontploffing kan hebben veroorzaakt, stappen een aantal mensen naar buiten. Vijfenveertig seconden later ontploft een tweede bom in een wit leegstaand busje welke voor de Sari club geparkeerd stond. Tweehonderd twee mensen vonden die avond de dood, waaronder vier Nederlanders; een 23 jarige student, een 34 jarige man en een pas getrouwd stel.  Dit alles heeft in de krant gestaan. Wat niet in de krant heeft gestaan was dat ik op het moment van de aanslagen in de Sari club stond mijn biertje te drinken en ternauwernood aan de dood ben ontsnapt.

Duiding: aanvankelijk
Op 14 oktober 2002, ik ben net terug in Nederland, hoor ik voor het eerst in het programma NOVA, dat het meesterbrein achter deze aanslagen de Indonesiër Abu Bakar Bashir is. Bashir zou het hoofd zijn achter de terroristische groepering Jemaah Islamiah, en de link naar Al Qaida/Osama Bin Laden wordt gelegd. Verder vertelt de nieuwslezer mij dat Bomhoff en Heinsbroek ruzie met elkaar hebben, waar zij verder niets over willen zeggen uit piëteit voor de pas overleden prins Claus. Een ontwrichtende tijd voor mij, want: 1) hoe kan het dat binnen twee dagen na het meemaken van een aanslag er al een hoofdverdachte is? en 2) wat hebben Bomhoff, Heinsbroek en prins Claus daar mee te maken? Nederland was in rouw, in Delft maakte men zich op voor de begrafenis van Prins Claus en op Bali zochten drie achtergebleven vrienden van mij in mortuaria naar de toen nog als vermist opgegeven vriend van mij die met naam en toenaam, zonder dat daar vooraf om toestemming was gevraagd bij bv de familie, de voorpagina van de Telegraaf had gehaald.

Aanvankelijke Duiding aanslagen: 12 jaar later
Mijn ontwricht wereldbeeld, de eerste dagen na 12 oktober 2002, zijn specifiek, toch zie ik in het algemeen eenzelfde ontwricht tijdsbeeld terugkomen in de media op het moment dat een terroristische aanslag wordt gepleegd. Op 11 september 2001 werd in het programma Barend & Van Dorp door een van de gasten in dronken toestand de Apocalyps voorspeld. In 2004 bij de aanslagen in Madrid was de ETA verantwoordelijk (bleek achteraf niks met de aanslagen te maken te hebben). En begin 2015 roept men in koor ("men" is het juiste woord; ik namelijk niet) Charlie te zijn. Waar leidt dit naartoe? - naar de wens om de aanslag snel en definitief te kunnen duiden, zodat mensen verder kunnen met hun leven.

De snelle Duiding: Al Qaida
Op 20 oktober 2002 maakt de gerenommeerde oorlogsjournalist Nick Fielding in the Sunday Times bekend dat uit een gelekt CIA rapport blijkt dat Bin Laden de Balibomaanslagen heeft gefinancierd. (Zie hier) In hetzelfde artikel wordt tussen neus en lippen door voor het eerst melding gemaakt dat voor het maken van de bommen het middel C4 is gebruikt. C4 is een plakbom en te Indonesië alleen beschikbaar bij het leger. Zo wordt indirect ook de verdenking geopperd dat het Indonesisch leger achter deze aanslagen zit. Op 12 november zendt Al Jazeera een tape uit waarin Bin Laden de bomaanslagen op Bali looft. Hoewel direct geopperd wordt dat de tape niet echt is, wordt door de CIA de echtheid vooralsnog bevestigd (Zie hier). De publicatie van Fielding wordt tot op de dag van vandaag niet in twijfel getrokken. Of de tape van Bin Laden nu wel of niet echt was, wordt van officiële kant (CIA) nooit bekend gemaakt.

Snelle duiding aanslagen: 12 jaar later
Ik vind het vreemd dat de CIA een document lekt die de wereld in brand kunnen zetten, terwijl ze tot op de dag van vandaag de moord op JFK geheim houdt. Ook bestaat er zo langzamerhand een felle discussie (op internetfora) of de persoon Bin Laden zoals die in de media geportretteerd is na 11 september 2001 wel echt is. (Zie bv hier)

Het probleem van dit soort "conspiracy theories" is het per definitie gebrek aan bewijs dat er daadwerkelijk sprake is van conspiracy. Alsof je een leugenaar betrapt op een leugen en hem dan vraagt waarom hij liegt: krijg je nooit antwoord op. En dus weet ik tot op de dag vandaag niet of Bin Laden de aanslagen op Bali bekostigd heeft, en of hij de aanslagen heeft geprezen. Maar wat ik wel weet is dat de aanslagplegers zelf alle banden met Bin Laden en Bashir ontkend hebben, en dat de bommen gemaakt zijn van kunstmest, en niet van C4. Zie bijvoorbeeld de wetenschappelijke publicatie in het tijdschrift Talanta hierover. (Klik hier)

Hoe Bin Laden geld heeft overgemaakt naar de Balibomaanslagplegers is ook zo'n raadsel. Tenzij je gelooft dat een zekere Hambali het doorgeefluik was van financiële middelen van Al Qaida naar de Balibommenleggers. Iets wat ik moeilijk vind om te geloven aangezien de bekentenis afkomstig is uit Guantánamo Bay (Zie hier)

Definitieve duiding aanslagen
Het probleem van dat wat ik hierboven de snelle duiding heb genoemd, is dat het de status van "mening" heeft en niet van feit. Om nog even bij Hambali te blijven: deze man is gemarteld, zit al meer dan 10 jaar gevangen, heeft geen contact met de buitenwereld en wordt door president Obama zelf (net als alle andere gevangen te Guantánamo Bay) een strafproces met weer en wederhoor ontzegt. Ik geloof daarom niet dat Hambali ook maar iets met de Balibomaanslagen te maken heeft. Maar vraag je het een ander terreurslachtoffer van deze aanslag, en je krijgt misschien een ander antwoord. Vraag je het aan Hillary Clinton, krijg je waarschijnlijk als antwoord dat wie twijfelt dat Hambali een terrorist is, zelf een terrorist is. Op dezelfde manier moeten wij namelijk geloven dat VS troepen Bin Laden hebben vermoord, waar ook de feitelijkheid van ontbreekt (zie bv hier).

Zelf heb ik me gelukkig niet vast hoeven te bijten in de Hambali-Al Qaida-Bin Laden theorie omdat de daders van de Balibomaanslagen eind 2002 al zijn opgepakt, berecht zijn (met hoor en wederhoor), daar niet toe zijn gemarteld en de verklaringen ondersteund zijn met feitelijk bewijs. Het is het principe van het "scheermes van Ockham" die ik heb gebruikt om de Balibomaanslagen te duiden: poneer niet meer aannames die nodig zijn om je veronderstelling te bewijzen, dan strikt noodzakelijk is. Er is geen grote enge onbekende Vliegende Hollander (als Hambali of Bin Laden) nodig om de Balibomaanslagen te duiden, de daders zijn immers bekend.

Als altijd blijkt het bij terreuraanslagen in niet oorlogsgebied te gaan om een aantal lokale daders, die al dan niet met een beetje hulp van detectivewerk van de lokale politie gevonden worden. Zo ook met de Balibomaanslagplegers. Het busje waarin de bom zat had twee chassis nummers. Een daarvan was onherkenbaar gemaakt door de daders en het andere (taxi) chassis nummer niet omdat de daders niet van het bestaan van dat nummer afwisten. De politie spoorde de laatste eigenaar van het busje op, die betrokken bleek te zijn bij de Balibomaanslagen en daarvoor de doodstraf heeft gekregen, en het balletje is gaan rollen.

Ik ben het land Indonesië zeer dankbaar dat ze de daders hebben opgespoord en hebben berecht. Ik weet daarom wie de aanslagen hebben gepleegd, waarom ze de aanslagen hebben gepleegd (vergelding van de westerse bombardementen in Afghanistan was de voornaamste reden), en dat ze daarvoor een straf hebben gekregen. Daarmee is mij de kans gegeven om deze aanslagen voor mijzelf te plaatsen en, zoals dat heet, het een plaatsje te geven. Eerlijk gezegd gaat het mij niet om de straf zelf, die is mij volkomen om het even, maar om het feit dat ik weet waarom mensen mij hebben proberen te vermoorden (de Balibomaanslagplegers dachten daar goed aan te doen) en dat ik weet dat zij een dergelijke misdaad in de toekomst nooit meer zullen uitvoeren. Daarmee is voor mij de kous af.

Nasleep
De Balibomaanslagen en de duiding hiervan staan helaas niet op zichzelf. Of "helaas", is misschien het verkeerde woord omdat er veel uit een aanslag valt te leren. Maar 12 jaar later met de aanslagen in Madrid, Londen, Parijs, en de lugubere filmpjes van IS achter ons, vrees ik dat het mediagenieke terrorisme niet aan populariteit heeft ingeboet. Zoals zovelen zich deze vraag stellen, vraag ik mij af waarom dit niet het geval is.

Ik claim geen oorspronkelijke gedachte, maar wel een gedachte die door andere mensen, mensen die terreur niet aan den lijve hebben ondervonden, misschien niet durft te worden geuit: is het onze (westerse) eigen schuld? Wat is er bewerkstelligd met de oog om oog tand om tand techniek van de bombardementen in Afghanistan en Irak van de afgelopen 13 jaar? Welke wereldvrede staan wij voor door ten koste van burgerslachtoffers een vermeende terrorist als Bin Laden te bombarderen in het torabora gebergte waar hij zogenaamd schuilhield? Waarom laten wij Guantanomo Bay open? Hoe reageren wij als duidelijk wordt dat de oorlog in Irak, ontstoken door de VS en Groot Britannie, en ondersteund door Nederland, sinds 2003 honderdduizenden doden heeft opgeleverd en de vluchtelingen uit dat gebied liefst buiten onze landsgrenzen willen houden? Is het niet hypocriet om te denken dat dit sommige mensen niet tot zulke razernij kan brengen dat ze besluiten iets terug te doen, als bv het plegen van een aanslag in een Europese stad?

Ik geloof dat dit de oorzaak is van terrorisme zoals ik die heb mogen ondervinden, en al die andere mensen die al dan niet een aanslag hebben overleefd in het WTC, te Atocha, in de Londense bus en elders. Een catastrofe is wat de westerse terrorisme politiek is geweest na 11 september 2001 en ik weet niet wat erger is: de wetenschap dat een vriend van mij is overleden te Kuta, Bali omdat sommige mensen daar rechtvaardiging in zagen om zo de bombardementen op burgers in Afghanistan te vergelden, of de wetenschap dat ten gevolge van het overlijden van mijn vriend op 12 oktober 2002, andere mensen daar rechtvaardiging in zagen om nieuwe oorlogen te beginnen in Irak of mensen te martelen en gevangen te houden op Guantánamo Bay.

Leermomenten
Dit is wat ik van de Balibomaanslagen heb geleerd.
1) Probeer als politicus of journalist niet direct een aanslag te duiden. Laat de politie haar werk doen, en doe geen uitspraken die niet ondersteund worden door feiten. Verlang als journalist feitelijk bronmateriaal en ga niet akkoord met een uitspraak alleen, al komt die van de minister-president zelf.
2) Als de daders eenmaal gevonden zijn (tot nog toe zijn de daders van terroristische aanslagen altijd gevonden), veroordeel ze dan in een eerlijk proces. Probeer daarnaast de gedachtevorming van de veroordeelden te begrijpen. Stel jezelf die vraag: had ik dit kunnen voorkomen als ik niet .... Het is altijd makkelijker om jezelf te veranderen, dan om iemand anders je wil op te leggen.
3) Het probleem van terrorisme is dat doelen de middelen lijken te heiligen. Maar middelen heiligen de doelen nooit. Maak niet dezelfde fout (als politicus) door te denken dat je terrorisme kunt bestrijden door oorlogen te beginnen in landen die je niet kent, bewoners die er een andere levensstijl op nahouden en die (mocht je ze tegenkomen) in wezen niet van jou verschillen. Denk niet in vooroordelen.

De VS noemde na de Balibomaanslagen Indonesië een moslimland die behoorde tot de as van het kwaad; in die tijd een vrijbrief om een oorlog te beginnen. En toch, als ik mij 13 oktober 2002 herinner:  dan herinner ik mij taxichauffeurs die met mij begaan waren en geen geld van mij, voor de taxirit naar het vliegveld terug naar huis, wilden ontvangen (ik zat onder de schrammen, kon bijna niet lopen en had een glassplinter in mijn oog waardoor ik niet of nauwelijks kon zien; ik bedoel: het was duidelijk waar ik vandaan kwam). Ik herinner mij empathische blikken van Indonesiërs op het vliegveld van Jakarta. Ik herinner mij het grondpersoneel van het vliegveld te Jakarta die mij in de tijd die ik moest wachten op het vliegtuig terug naar Nederland, plaatsten in de executive lounge en er alles aan deden om het naar omstandigheden nog een beetje plezierig voor mij te maken. Is dat de bevolking waar ik bang voor moet zijn, omdat iemand zegt dat dit land behoort tot de as van het kwaad?

Houd terreur klein. Blaas het niet op. Bega niet dezelfde fout die terroristen, uit goede bedoelingen, tegen een terreurslachtoffer hebben gemaakt.